Yaşamımızın ayrılmaz bir parçası olan enfeksiyonlar, çoğu zaman basit bir soğuk algınlığı ya da grip gibi hafif geçse de zaman zaman ciddi sağlık sorunlarına ve hatta ölüme de yol açabiliyor. İnsanlık tarihi boyunca var olmuş ve toplumlar üzerinde derin etkiler bırakmış enfeksiyonlar, tıbbın ilerlemesine rağmen neden hâlâ dünyadaki 10 ölüm nedeni arasında yer alıyor?
Bu mikroskobik düşmanlar, görünmez olmalarına rağmen günlük yaşantımızı büyük ölçüde etkileyebiliyor. Vücudumuza girdiklerinde bağışıklık sistemimiz hemen devreye girip onları etkisiz hâle getirmek için savaş başlatsa da kimi zaman, özellikle savunma sistemimiz zayıfladığında enfeksiyonlar ciddi sorunlara yol açıyor.
Uzun soluklu mücadele için “Enfeksiyon nedir?” sorusunun cevabını bilmek, en yaygın türleri anlamak ve bunlara karşı önlem almakla doğrudan ilişkili. O zaman “Ne senle ne sensiz.” dediğimiz enfeksiyonları madem bu kadar samimiyiz yakından inceleyelim.
Enfeksiyonu tüm detayları ile aldık:
“Enfeksiyon nedir?” gibi genel bir tanımla önce onları tanıyalım.
Mikroorganizmaların vücuda girişi ve çoğalmasıyla başlayan enfeksiyonların arasında bakteriler, virüsler, mantarlar ve parazitler bulunuyor. Her birinin de vücuda giriş yolu ve çoğalma stratejisi farklı.
Virüsler hücrelerimizi “fabrika” olarak kullanarak çoğalırken, bakteriler genellikle vücut sıvılarında serbestçe çoğalıyor. Vücudumuzun her biriyle başa çıkma yöntemi de farklı; bazı durumlarda antikorlar üretiyoruz, bazılarında ise özel hücrelerimiz aracılığıyla direkt müdahale ediliyoruz. Tabii ki bazılarının yok olması için ise antibiyotik tedavisi şart oluyor.
Enfeksiyonların vücudumuza girişi nasıl oluyor?
Her an yanımızda gezinen enfeksiyonları çeşitli yollar ile vücuduma alıyoruz. Enfeksiyon yayılma çeşitleri ise şöyle sıralanabilir:
- Hava yoluyla: Öksürük ve hapşırık ile havaya saçılan damlacıklar aracılığıyla
- Direkt temas: Ciltten cilde temas veya enfekte bir yüzeye dokunmak
- Kontamine yiyecek ve su: Enfekte yiyeceklerin veya suların tüketilmesi
- Kan yoluyla: Enfekte kanın transfüzyonu veya kontamine iğneler aracılığıyla
- Vektörler aracılığıyla: Sivrisinek ısırıkları gibi hastalık taşıyan organizmalarla
Dünyada en yaygın enfeksiyon türleri hangileri?
Meningokok
Sepsis
Bakterilerin kana girip hızla büyümesi ile ortaya çıkan septik şok, dünya üzerindeki beş kişiden birini etkiliyor. Organ yetmezliğine, tedavi edilmezse ölüme neden olan sepsiste, bazen enfeksiyona neden olan bakteri türü tanımlanamıyor ve bu da tedavi sürecini zora sokuyor.
Akciğer iltihaplanması
Nefes almada zorluk, ateş, titreme, balgam ve öksürük gibi belirtileri olan akciğer iltihaplanması, dünyada beş yaşın altındaki çocuklarda önde gelen ölüm nedenleri arasında. Bakteri ve virüs kaynaklı bu enfeksiyon türünden olan zatürre, aşılamayla önlenebilir bir durum hâline gelse de birçok kişinin sağlığını etkiliyor.
İdrar yolu enfeksiyonu
Bakterilerin üriner sisteme girip çoğalması ile ortaya çıkan idrar yolu enfeksiyonları, dünyada en yaygın enfeksiyon türlerinde başı çekiyor. İdrar yaparken yanma hissi, idrarda kan ve keskin kolu ile kendini gösteren bu enfeksiyon, genellikle antibiyotikler ile tedavi edilebiliyor. Ancak bazı durumlarda enfeksiyon sepsise dönüşürse ölüme neden olabiliyor.
Menenjit
Bir virüs veya mantar nedeniyle meydana gelen menenjit, beyni ve omuriliği çevreleyerek ciddi zararlar bırakıyor. Meningokok türü en şiddetlisi olurken kısa sürede ölümcül hâle geliyor.
Bu hastalığın önüne geçebilmek için birçok ülkede rutin aşı takviminde menenjit bulunsa da ülkemizde maalesef ücretli aşılar dahilinde. Konu ile ilgili daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Yara enfeksiyonları
İster ameliyat isterse de ufak bir yaralanma olsun, açık yaradan giren bakteriler vücuda yerleşiyor ve enfeksiyonu da beraberinde getiriyor. Kronik yaralar ile dünya çapında her yıl 40 milyon insan etkileniyor. Özellikle tip 2 diyabet hastalarında, yara enfeksiyonları sıklıkla görülüyor.
Tüberküloz
Akciğerleri enfekte eden mycobacterium tuberculosis’in sebep olduğu tüberküloz, alt solunum yolu enfeksiyon türlerinden biri. İlaca karşı direnç göstermesi ise bu enfeksiyonu, katil bir tür olma yolunda ilerletiyor. Buna karşılık da tüberküloz aşısı, dünyada en yaygın aşılar arasında.
İshal
5 yaşın altındaki çocuklardaki ölüm nedenlerinden ikincisi ishal oluyor ve ishal yüzünden her yıl yarım milyondan fazla çocuk ölüyor. Bir dönem ishale eşlik eden sıvı kaybı yüzünden ölümler olsa da son dönemlerde bu oranlara sepsis de ekleniyor. E. Coli enfeksiyonu ise ishalin en yaygın nedenlerinden biri olarak gösteriliyor.
Dünya çapındaki ölüm nedenleri listesinde enfeksiyonlar, 4. sırada yer alıyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2019 raporuna göre enfeksiyon hastalıklar, dünya genelinde önde gelen ölüm nedenlerinden biri. Dünya çapında 7,7 milyon ölümün sebebi, 33 bakteri türünün neden olduğu enfeksiyonlarla bağlantılı. Bu da tüm küresel ölümlerin 8’de 1’ine eşit.
Alt solunum yolu enfeksiyonları, dünyanın en ölümcül bulaşıcı hastalığı oldu ve dördüncü sırada yer aldı. 2000’de bu enfeksiyon sebebiyle ölenlerin sayısında 460 bin azalma vardı. 2019 raporlarında alt solunum yolu enfeksiyonu ile ölenlerin sayısı 2,6 milyon olarak gösteriliyor.
HIV/AIDS ise 2000 yılında ilk 10 ölüm nedeni arasında yer alırken 2019 verilerinde bu enfeksiyon türü bulunmuyor. HIV ve AIDS ölüm oranları yüzde 51 oranında azalıyor ve 2019’da 19. sıraya geriliyor.
Enfeksiyonlardan kaynaklı ölümler gelir gruplarına göre de değişiyor.
Düşük gelirli ülkede yaşayan insanların ölüm oranlarında ise enfeksiyonel rahatsızlıkların sayısı daha fazla. Sıtma, tüberküloz ve HIV/AIDS ilk 10 sırada yer alıyor. Üçünde de 2000’e göre düşüş yaşanıyor. En büyük düşüş ise yüzde 59 oranı ile yine HIV/AIDS oluyor.
Yüksek gelirli ülkelerdeki ölüm olanlarında ise alt solunum yolu enfeksiyonları 6. sırada yer alıyor.
Enfeksiyonlardan nasıl korunabiliriz?
Enfeksiyonlardan korunmanın pek çok yolu var. Hayat tarzımızda bazı noktalara dikkat ederek enfeksiyonlardan olabildiğince kaçarak tıbbın getirdiği bazı önleme yöntemlerini de kullanmakta fayda var. COVID-19, grip, tüberküloz ve menenjit gibi bazı enfeksiyonlardan korunabilmek için aşılar mevcut. Aşıdan sonra da tabii ki enfeksiyona yakalanmak mümkün ama belirtiler genellikle daha az şiddetli olabiliyor.
Güvenli gıda işleme ise enfeksiyondan korunma yöntemleri arasında. Tüm meyve ve sebzeleri iyice yıkamak, pişmemiş veya az pişmiş deniz ürünleri tüketmemek, yiyecek hazırlama yüzeylerini sabun ve suyla yıkamak yapılabileceklerden sadece birkaç tanesi.
Günlük alışkanlıklarımızda da değişikliğe gitmek hastalıkları önlemede etkili. Yemek hazırlamadan önce, tuvalete girdikten sonra elleri yıkamak gibi hijyen kurallarının yanı sıra hapşırma veya öksürmede ağız ve burun kapatmak, bulaşıcı hastalığı olanlarla temastan kaçınmak, kirli su içmemek, her türlü sekste prezervatif kullanmak enfeksiyon korunma metotları içerisinde yer alıyor.
Bilimdeki ilerlemeler sayesinde bu hastalıklar ile mücadelede daha iyi yöntemler geliştiriliyor olsa da önleyici sağlık hizmetlerinin ve aşılamaların genişletilmesi, hijyen standartlarının yükseltilmesi ve erken teşhis ile tedavinin önemi, enfeksiyon hastalıkların kontrol altına alınmasında yapılacak önemli noktalar.
