Basında ve sosyal medya sıkça duyduğunuz Türkçesi “Süper Ay”, ecnebicesi “Super Moon” kavramı, yakın zamana kadar sadece gökbilimcilerin ilgi alanına girerken, gelişen iletişim teknolojisi ile artık herkesin haberdar olduğu bir gök olayı haline dönüştü.
Süper Ay kavramı çok karışık bir konu olmamakla birlikte, her zaman gerçekleşmediği için açıklamamız uygun olur:
Dünya’nın yegane uydusu olan Ay, gezegenimiz çevresinde yaklaşık 29.5 günlük bir dolanım süresiyle döner. Bu dolanım sırasında, gezegenimizin yörüngesinde bulunduğu yere göre, yeryüzünden bizim bakış açımız doğrultusunda aydınlık ve karanlık alanları değişir.
Yani, Ay’ın yarısı normalde Güneş tarafından aydınlatılırken, biz yörünge konumuna göre sadece bir kısmını görürüz. Bu durum ay evrelerini oluşturur. Dolunay evresinde ise Ay, Güneş – Dünya doğrultusunun hemen arkasında kalır (yani Dünya, Güneş ile Ay arasına girer) ve Güneş ışığını alan tüm yarımküresini görebiliriz.
Gezegenimizin çevresinde dönen Ay’ın yörüngesi tam daire şeklinde değil, eliptiktir. Bu nedenle, dolanımı sırasında kimi zaman Dünya’ya yakınlaşır, kimi zaman uzaklaşır. 1 aylık dolanımı sırasında en yakın (günberi – perigee) olduğu zaman ortalama 363.000 km, en uzak (günöte – apogee) olduğu dönemde ise ortalama 405.000 km mesafede yer alır.
Dikkatinizi bu mesafelerin sabit olmadığına, bunların ortalama değerler olduğuna çekmek istiyoruz. Örneğin Ay’ın en yakın olduğu dönem 355 bin veya 370 bin km olabilir. Aynı şekilde, en uzak olduğu dönem 401 bin ya da 410 bin km olabilir. Bu farklılık da, her yıl yaşanan 12 dolunaydan birinin bize diğer dolunaylardan daha yakın mesafede gerçekleşeceği anlamına gelir. Bu yakın dolunaylar, bazen yılda birkaç kere olabilir. Sonuçta kaç tane yakın dolunay gerçekleşirse gerçekleşsin, içlerinden biri diğerlerinden daha yakın olacaktır.
İşte, Ay’ın en yakın olduğu dönemde gerçekleşen her dolunay, “Süper Ay” olarak adlandırılır ve diğer dolunaylardan yaklaşık %12 ila %14 arası daha büyüktür. Yani, aslında her yıl bir süper Ay vardır ve amatör astronomlar ile gökbilim severler tarafından takip edilir.
Ay’ın yakın ve uzak mesafeleri niçin değişiyor?
Uydumuzun yörüngesi Dünya’nın ekvatoruna yaklaşık 5.1 derecelik ekliptik eğime sahip olduğundan, yukarıda belirttiğimiz gibi, en yakın ve en uzak mesafeler sabit kalmaz. Bu mesafelerin ortalama değerler olduğunu hatırlayın. Ay, ekliptik eğimi nedeniyle dolanım sürecinde bu değerlerden birkaç bin kilometre daha yakın veya daha uzak mesafede olabilir ve yaşanan her dolunayda mesafeler birbirinden az da olsa farklıdır. Her yıl gerçekleşen süper Ay’lardan en yakını uzun yıllar sonra tekrar, gerçekleştiğinde ise, bugün olduğu gibi üzerinde konuşulmaya değer bir durum söz konusu olur.
İşte, basında “son 70 yılın en büyük dolunayı” şeklinde haberleştirilip büyük heyecana sebep olan 14 Kasım 2016 tarihli “Süper Ay” bu nedenle önemliydi. Çünkü, 1948’den bu yana hiçbir bir dolunay, uydumuz hiç bu kadar yakın mesafede iken gerçekleşmemişti.
Yine de bu yazımızı, Türkiye’nin en güvenilir ve dürüst astronomi platformu olan Kozmik Anafor’da okuduğunuzu hatırlatarak, heyecanınızı söndürecek bir gerçeği dile getirip tamamlayalım. Evet, dürüst olalım:
Dolunay halindeki Ay, 26 Mayıs 2021‘de yeryüzüne 357,623 km mesafede olacak. 2015 Ekim ayında yaşanan süper Ay, 356,878 km mesafede idi. 2017 yılında yaşanan ise 357,987 km, 2018 yılında ise 356,604 km uzaktaydı. Farkettiyseniz, 2018’de yaşanan süper Ay’dan 1019 km daha uzakta olacak uydumuz. Ay’ın bizden uzaklığını düşünürsek, bu çok küçük bir fark. Yaklaşık İstanbul – Adana arası mesafe kadar, devede kulak bile değil anlayacağınız.
Yani, “en yakın dolunay” diye dillendirilen gök olayı, size daha önce görmediğiniz bir manzara sunmayacak. Basının, sosyal medyanın ve biraz da bilim dünyasının abarttığı gibi olağanüstü bir manzara ile karşılaşmayacaksınız. Özel hiçbir şey olmayacak. Hatta çoğu insanın gözü, gökyüzünde iki Ay olsaydı; süper Ay ile normal dolunay arasındaki farkı ayıramazdı bile.
2100 yılına kadar her yıl yaşanacak süper Ay’ların tarihlerini öğrenmek için bu linkteki tabloyu kullanabilirsiniz. Özetle, herhangi bir dolunaydan daha farklı beklentiniz olmasın.
Hazırlayan: Zafer Emecan
