2023’e dönüp baktığımızda yüzümüze tokat gibi çarpan bir gerçek daha var. O da nesli tükenen 21 hayvan türü. Bilim dünyasının yıllardır uyardığı ve doğanın dengesini koruma sorumluluğumuzun altını çizdiği bu alarm verici durum; artık sadece bir uyarı değil, üzücü bir gerçek olarak karşımızda duruyor. Varlığını sürdürme mücadelesini kaybeden listede midyeler, kuşlar ve balıklar ile bir tane de memeli türü bulunuyor.
Yeryüzündeki birçok canlı türü, yaşadığı habitatlardaki insan etkileşimi, iklim değişikliği ve kaçak avlanma gibi tehditlere karşı direnç gösteremedi. Acı gerçekle yüzleşirken, doğanın bir parçası olan bu hayvanların neslinin tükenmiş olması, insanlık adına derin bir düşünce ve eylem çağrısı ortaya koyuyor.
ABD’li bilim insanlarının açıkladığı yok oluş oranı, son on milyon yılda meydana gelen yok oluşlardan en az on ila yüzlerce kat daha yüksek. Balık ve Yaban Hayatı Servisi listesinde ise şu anda bin 480’den fazla nesli tükenmekte olan veya tehdit altındaki tür var.
Nesli tükenen kuş türlerinin birçoğu Hawaii’den
Bachman ötleğeni
Mesafe açısından dünyanın en uzak adalarındaki kuşlardan bazıları nesli tükenen kuş türleri arasında girdi. Hawaii eyaleti ise kuşlara sıtma bulaştıran, iklim değişikliği ile ortaya çıkan istilacı sivrisinek popülasyonunu azaltmak için farklı iş birlikleri yaparak haşere yönetimini dikkate alıyor.
Bachman ötleğeni, 1967’de nesli tükenmekte olan türler listesine alınmıştı.
Orman ötleğenigiller familyasından olan Bachman ötleğeni, familyanın diğer üyeleri gibi oldukça küçük olan bir kuş türü. ABD’nin güneydoğu ve orta batısındaki bataklık böğürtleni olan bu tür, kamış çalılıklarda ürüyordu. Bazı yetkililer, Bachman ötleğeninin 1988’de ABD, Louisiana’da görüldüğünü doğruladı ancak sonrasında nadirleşti ve 2023’te de soyu tükendi.
En son 1983’te görülen dizginli beyaz göz
“Bridled white eye” ismi ile kuş listesinde yer alan bu tür, zosteropidae familyasına ait. Guam Adası’na özgü dizginli beyaz göz, ismini tahmin edeceğiniz gibi beyaz göz halkalarından alıyor. Hızlı, hareketli ve küçük olan bu kuş, tiz ve neşeli ötüşleri ile tanınırdı.
Hawaii’nin Kauai Adası’na özgü kuş türlerinden bazılarının da nesli tükendi.
Kauai akialoa
Kauai akialoa, kauai nukupuu, kaua’i ʻō’ō ve büyük kauai ardıç kuşu da Hawaii’ye özgü olup nesli tükenen kuş türleri. Bu türlerin yok oluş sebeplerinin arasında ise fareler, evcil domuzlar, sivrisinekler ve habitat tahribatı yer alıyor.
Hawaii Maui Adası’ndan iki kuş türü de listeye dahil edildi.
Maui ‘ākepa
Maui ‘ākepa ve maui nukupu ʻu türleri sadece Hawaii’ye özgü olması ile biliniyor. Kendi cinsleri içerisinde hayatta kalan son türler arasında bulunan bu kuşların yok oluş sebepleri de diğerleri ile oldukça benzer.
1930’lardan beri nesli tükenme tehlikesinde olan Molokai sarmaşık kuşu
Molokaʻi creeper ya da kākāwahie isimleri ile de bilinen bu kuş türünün aslında neslinin tükenme tehdidi uzun yıllardır vardı. Kuş sıtmasının Molokai sarmaşık kuşunu felç edip öldürmesi de neslinin yavaş yavaş tükenmesine neden oldu.
Po’ouli, melamprosops cinsinin tek üyesiydi.
Maui Adası’nın yalnızca en nemli ve en doğu yakasında yaşayan bu kuş, nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olduğu için esaret altında üremelerini sağlamak amacıyla yakalanmaya çalışıldı. Ancak çabalar boşa çıktı. 2004’te bu türe ait sadece iki kuş kalmıştı. 2018’de yapılan araştırmalarda bir daha gözlemlenmediği söylendi ve nesli tükenen kuş listesine alındı.
Üç balık türü, 2023’te nesli tükenenler listesinde.
1980’lerde nesli tehlikeye giren “San Marcos Gambusia” balığı
Görünüşü ile sivrisinek balığına da benzetilen San Marcos Gambusia balığı, ismini Teksas’ta yaşadığı San Marcos Nehri’nden alıyor. Nehrin en nadir hayvanlarından biri olan bu balık, kaynaklardan gelen su akışının azalması ve yakındaki şehirlerin büyümesinden kaynaklı oluşan su kirliliği ile tükendi.
ABD’deki Ohio’ya özgü scioto madtom balığı
Ictaluridae familyasından olan scioto madtom balığı, 1957’den beri muhtemelen tamamen ya da işlevsel olarak nesli tükenmişler arasındaydı.
Java stingaree, 33 cm uzunluğundaki tek dişi örnekti.
Yalnızca Endonezya’nın Jakarta kentinde görülen java stingaree, bir vatoz türüydü. 150 yıl önceki keşfinden bu yana kaydedilmeyen bu türün yayılış alanının, yoğun balıkçılık baskına ve habitat bozulmasına maruz kalması da java stingaree’nin neslini tüketti.
Listedeki tek nesli tükenen memeli: küçük Mariana meyve yarasası
Mariana uçan tilki olarak da bilinen bu yarasa, yalnızca Mariana Adaları ve Pasifik Okyanusu’ndaki Ulithi Adası’nda bulunuyordu. Eylül 2021’de habitat kaybı, istilacı türler ve kaçak avlanma da onu, nesli tükenenler listesine eklemişti. Nesli Tükenmekte Olan Türler Yasası uyarınca ise Ekim 2023’te neslinin tükendiği resmen kabul edildi.
Midye türleri arasından da nesli tükenenler listesine alınanlar var.
Meşe palamudu kabuğu
Kabukların içinde yaşayan, süzülerek beslenen midyeler, tatlı su ekosisteminin hayati parçalarından biri. Alg ve bakteri gibi bazı zararlı toksinleri filtreleyen midyeler, çok sayıda türe yiyecek ve yaşam alanı da sağlıyor.
Ancak ekosisteme sağladığı destekten çekilen ve nesli tükenen bazı midye türleri var. Alabama ve Missisippi’ye özgü yassı pigtoe türü midye, 1980’den beri görülmese de daha yeni nesli tükenen midyeler grubuna girdi. Güney meşe palamudu kabuğu ve üzengi kabuğu da midyeler arasındaki diğer türler.
Yayla tarak kabuğu, yeşil çiçekli inci midye, tüberküloz çiçekli inci midye, turgid çiçekli inci midye ve sarı çiçekli inci midye de nesli tükenenler sınıfına alındı.
Bu acı gerçekle yüzleştiğimiz dönemde, geleceğimizi şekillendiren en önemli faktörlerden birinin doğanın dengesi olduğunu bir kez daha hatırlamak gerekiyor. Nesli tükenen hayvanlar, sadece birer canlı türünün kaybı değil, aynı zamanda ekosistemlerin ve insanlığın sürdürülebilir geleceğinin birer göstergesi.
Bilinçli çevre politikaları, sürdürülebilirlik çabaları ve bireylerin küçük adımlarıyla, doğaya ve yaşam alanlarına zarar verme eğilimimizi tersine çevirebiliriz. Gelecek nesillere daha sağlıklı ve dengeli bir gezegen bırakmak için doğanın kıymetini bilmeliyiz.
