Unutkan bir kişiden söz ederken “balık hafızalı” deyiminin kullanıldığını çokça duymuşuzdur. Hatta çoğu kişi, balıkların 3-5 saniye gibi kısa süreli bir hatırlama yeteneğine sahip olduğunu düşünür ama yapılan bazı deneyler ise bunun büyük bir yanılgı olduğunu gösteriyor.
Peki zayıf hafızalı olan insanlara neden “balık hafızalı” denir? “Balıkların 4-5 saniyelik hafızaları vardır, sonra her şeyi unuturlar” iddiası nasıl ortaya çıkmıştır? Gelin, bir bakalım.
Japon balığı hafızasının sadece 3 saniye olduğu efsanesinin nereden geldiği veya neden bu kadar yaygın bir şekilde sürdürüldüğü tam olarak belli değil. Ama bilinen bir şey var ki bir beyni ve sinir sistemi bulunan her canlıda belli bir zekâ, algı, duygular, hafıza ve bilinç bulunmaktadır. Evcil hayvan olarak beslenen bazı hayvanların, eğitimsiz gözler tarafından değerlendirilip yargılanması sonucu bu tip mitlerin doğduğu düşünülmektedir. Halbuki tüm bu konular, detaylı bilimsel araştırmalara ihtiyaç duyan konulardır.
O zaman Japon balıklarına atılan bu iftiranın aslında gerçek olmadığını gösteren deneylere bir göz atalım:
- 2003 yılında, Plymouth Üniversitesindeki bilim insanları, balıkları eğitmeyi başardı. Deneyde Japon balıkları, yalnızca bir kola bastıklarında beslendikleri bir kaba kondu. Araştırmacılar kolu günde sadece bir saat çalışacak şekilde kurdular. Balıklar kısa sürede bunun farkına vardı ve her gün aynı saatte kola basmayı öğrendi.
- 2009’da Technion İsrail Teknoloji Enstitüsü’nde yapılan bir çalışmada da araştırmacılar, bazı balıkların hafızalarının en az beş ay olduğunu buldu. Çalışmada Pavlov’un şartlı refleks deneyinin bir benzeri balıklara uygulandı. Balıklara her yem verildiğinde belirli bir ses çalındı. Bu da balıkların, çalınan sesi yemle ilişkilendirmelerine neden oldu. Daha sonra balıklar beş ay boyunca doğal ortamlarına bırakıldı. Beş ay geçtikten sonra, ses tekrar çalınınca, balıklar ilk beslendikleri yere geri döndü.
- Ayrıca araştırmalar, balıkların oltaya takıldıklarında acı hissettiklerini, sosyal hiyerarşileri içindeki yerlerini bildiklerini ve daha önce birlikte vakit geçirdikleri diğer balıkları tanıyabildiklerini ileri sürüyor.
Hala ehliyeti olmayanlara duyrulur: Bilim insanları, Japon balıklarına araba sürmeyi öğretmişti.
İsrail’de hizmet vermekte olan Ben-Gurion Üniversitesi bünyesinde çalışmalarını sürdüren bilim insanları, Japon balıklarının yabancı bir ortamda bir hedefe ulaşıp ulaşamayacağını anlamak istediler. Yapılan çalışmalar sonucunda balıklara özel bir “araba” tasarlayan bilim insanları, yem yardımı ile balıklara bu arabayı sürmeyi öğrettiler.
Evet, yanlış duymadınız. Bir grup Japon balığı, yeme ulaşmak uğruna kendilerine özel tasarlanmış bir arabayı kullanmayı başardı.
İlgili deneylerin detaylarına buradan ulaşabilirsiniz:
Darısı Bizim Başımıza: Bilim İnsanları, Japon Balıklarına Araba Sürmeyi Öğretti [Video]
Bir diğer ilginç olay ise Japonya’da gerçekleşti: Gamer balıklar, beklenmeyen bir hamle yaparak sahiplerinin kredi kartıyla alışveriş yaptılar.
Kurduğu sistemle balıklarına video oyunu oynatan Japon YouTuber Mutekimaru Channel, Twitch’te balıkları ile yayın yaparken oyun birden çöktü. Balıklar oyun çökünce yanlış yerlere tıklayıp kredi kartıyla harcama yaptı.
Balık sürüsü, 15 Ocak’ta Pokémon Violet adlı oyunu oynarken bir arıza meydana geldi. Oyun hata sebebiyle kapansa da hayvanlar hareket edip tuşlara basmaya devam etti.
Balıklar böylece kullanıcı adını değiştirdi, Nintendo’nun dükkanına girdi, Mutekimaru’nun kredi kartı bilgilerini ekrana yansıttı. Bu esnada Mutekimaru’nun kredi kartından Nintendo cüzdanına 500 yen (yaklaşık 75 TL) eklendi. Balıklar parayla satılan profil ikonlarına da ödeme yaptıktan sonra konsolu kapattı.
Mutekimaru, Nintendo’yla temasa geçtiğini ve “balıkların hatası sonucuna satın alınan ürünlerin” iadesini istediğini söyledi.
İsimleri Maurice, Lala, Moo, Ponyo olan bu dört balık ayrıca dönüşümlü olarak akvaryumda yüzerek 3195 saatte Pokemon Sapphire’i bitirmeyi başarmış ve balıklardan Lala 18 yıldır kimsenin keşfedemediği oyun içi hatayı keşfetmiş. Tabii bu olayda balık zekasından ziyade tesadüf faktörü ön planda ancak bilimsel deneylerin sonuçlarına bakılırsa bazı küçük hareketleri hiç de tesadüf olmayabilir.
Bunlar, balıkların 3 saniyeden çok daha uzun süre hatırlayabildiklerini gösteren çalışma ve deneylerden sadece birkaçı. Bilgileri tam olarak ne kadar süreyle saklayabileceklerine dair kesin bir yanıt olmasa da süresiz olarak değilse de en az dört veya beş ay olması muhtemeldir.
Ama Japon balıklarının minik beyinleri yok mu?
Bir balığın beyni, bir insan bebeğinin beyninden 380.000 kat daha küçüktür. Yani küçük olduğu inkâr edilemez. Beyinlerinin küçük olduğu doğrudur ancak daha büyük canlılara kıyasla. Beyinleri, gövdesinin geri kalanıyla orantılı olarak boyutlandırılmıştır ve bu, bir insanla karşılaştırıldığında aynı derecede küçüktür.
