Anoreksiya (Manken hastalığı) günümüzde birçok insanı etkileyen ve özellikle gençler arasında giderek daha yaygın hâle gelen ciddi bir yeme bozukluğudur. Oldukça yaygın olması da anoreksiya nedir, belirtileri nelerdir ve tedavisi konuları da birçok kişinin ilgi alanına girmeye başladı.
Toplumda sıklıkla yanlış anlaşılan bu durum, sadece yeme alışkanlıklarıyla değil, aynı zamanda bireyin psikolojisi ve kendine bakışıyla da derinden ilişkilidir. Belirtilerinin yanı sıra nedenleri ile de detaylıca ele alınması gereken bu rahatsızlığın, tedavisi de mümkün.
Eğer anoreksiya yemek bozukluğu yaşıyorsanız veya çevrenizde bu rahatsızlıktan muzdarip kişiler varsa anoreksiya hakkında bilgi edinmenizde fayda var.
Anoreksiya nedir?
Anoreksiya, bilimsel adıyla “anorexia nervosa”; bireyin aşırı kilo kaybı yaşamasına, vücut ağırlığını kontrol altında tutma ihtiyacına ve şiddetli zayıflık korkusuna yol açan bir yeme bozukluğudur.
Bu durum, sadece fiziksel sağlık sorunlarına değil, aynı zamanda ciddi psikolojik problemlere de neden olabilir. Anoreksiya nervoza ve diğer yeme bozuklukları arasındaki temel fark, anoreksiyanın sadece yeme alışkanlıklarını değil, aynı zamanda bireyin kendine bakışını ve vücut imajını da etkilemesidir.
Anoreksiya kimlerde görülür?
Anoreksiya görülme sıklığına bakıldığında genelde kadınlar karşımıza çıkar ancak bu erkeklerde de var olduğunu gerçeğini değiştirmez. Anoreksiya başlangıç zamanı sıklıkla geç ergenlik veya erken yetişkinliktir. Bu dönemde daha çok yaşanıyor olmasının sebebi de ergenlik döneminde ortaya çıkan vücut değişikliğidir. Ayrıca artan akran baskısı da gençlerin bu rahatsızlığa yakalanmasına neden olabilir.
Anoreksiya ve bulimia arasındaki fark nedir?
Her ikisi de yeme bozukluğu olsa da iki rahatsızlığın arasında bazı farklar vardır. Yoğun kilo alma korkusu ortak belirtidir ancak anoreksiya rahatsızlığı bulunanların yiyeceklere karşı farklı davranışları bulunur.
Kalori alımını ciddi şekilde azaltırlar ve kilo vermek için sıvı tüketirler. Bulimia hastalığı bulunan kişiler ise tıka basa yemek yerler ve sonrasında kilo almayı önleyecek kusma, oruç tutma ve müshil ilacı kullanmak gibi davranışlar sergilerler.
Aralarındaki bir diğer fark ise vücut kitle indeksinde ortaya çıkar. Bulimia hastaları, kilolarını optimal düzeyde veya biraz üzerinde tutar. Anoreksiya hastalarının ise vücut kitle endeksi genellikle 18,45’in altındadır yani zayıf kategorisine girerler.
Anoreksiyanın belirtileri fiziksel ve duygusal olarak ikiye ayrılır.
Anoreksiyanın fiziksel belirtileri:
- Aşırı kilo kaybı
- İnce görünüm
- Tükenmişlik
- Anormal kan sayımı
- İncelen dökülen saçlar
- Uykusuzluk
- Baş dönmesi ve bayılma
- Nefes darlığı
- Parmaklarda mavimsi renk değişikliği
- Kuru ve sarımsı cilt
- Kabızlık, şişkinlik ve karın ağrısı
- Soğuğa tahammülsüzlük
- Düşük kan basıncı
- Düzensiz kalp ritmi
- Kol ve bacak şişmesi
- Yeterli sıvı bulunmaması (dehidrasyon)
- Kusmadan kaynaklı eklem bölgelerinde nasırlar
- Düzensiz âdet dönemleri
- Kas zayıflığı ve kas kütlesi kaybı
- Yara iyileşmemesi
- Sık hastalanma
Anoreksiyanın duygusal ve davranışsal belirtileri:
- Oruç veya diyet gibi yöntemlerle gıda alımının ciddi anlamda kısıtlanması
- Aşırı egzersiz yapmak
- Yiyecekleri çiğneyip tükürmek
- Katı yemek yemeyi kabul etmemek
- Lavman, müshil gibi ilaçlar kullanarak yiyeceklerden kurtulmak
- Aşırı yeme ve kendi kendine kusma
- Başkalarına özenle yemek hazırlama ancak yenmeyecek yiyeceklerle meşgul olma
- Yemeyi reddetme veya sık sık öğün atlamak
- Yemek yememek için mazeret göstermek
- Ne kadar yemek yendiği konusunda yalan söylemek
- Yağ ve kalorisi düşük birkaç gıdayı tüketmek
- Başka insanlar yanında yemek yemek istememek
- Şişman olmaktan şikâyet etmek
- Duygu eksikliği
- Sosyal çekingenlik
- Sinirlilik
- Kilo kaybını gizlemek için bol giysiler veya katmanlı giyinmek
Anoreksiya nedenleri nelerdir?
Anoreksiyanın nedenleri karmaşıktır ve genellikle genetik yatkınlık, çevresel faktörler ve bireysel psikolojik sorunların birleşimi olarak görülür. Toplumsal baskılar ve medya, özellikle gençler üzerinde idealize edilen vücut imajlarıyla ilgili gerçekçi olmayan beklentiler yaratarak bu duruma katkıda bulunabilir.
Biyolojik nedenler
Hangi genin bu hastalık için etkili olduğu bilinmese de bazı insanlarda anoreksiyaya yakalanma olasılığına biyolojik sebepler neden olabilir. Mükemmeliyetçiliğe, duyarlılığa karşı genetik eğilimi olanlar, anoreksiya hastası olabilir. Bazı araştırmalar, yemek bozukluğu rahatsızlığının yüzde 50 ila 80 arasındaki nedenini biyolojik olarak göstermektedir.
Psikolojik nedenler
Obsesif kompulsif gibi bazı psikolojik rahatsızlıklar katı diyet, yemekten vazgeçme gibi durumlara neden olabilir. Mükemmeliyetçilik burada da devreye girer ve yeterince zayıf olmadıklarını düşünürler.
Çevresel nedenler
Özellikle modern batı kültüründe zayıflık vurgusu bulunur. Başarı ve değer de çoğu zaman zayıflık ile eşleştirilir. Ayrıca akran baskısı gibi çevresel faktörler, anoreksiyaya gençlerin yakalanma riskini arttıran etmenlerden biridir.
Travmatik nedenler
Acı veren duygularla baş etme durumunda kalmak, bunaltıcı duygular barındırmak fiziksel istismar ve cinsel saldırı gibi durumlar sonrasında ortaya çıkan davranışlardır. Bunlar da anoreksiya rahatsızlığını tetikleyen faktörler arasındadır.
Anoreksiya komplikasyonları nelerdir?
- Anemi
- Kas kaybı
- Kemik kaybına bağlı olarak kırık riskinin artması
- Anormal kalp ritmi ve kalp yetmezliği gibi kalp sorunları
- Erkeklerde testosteron azalması
- Böbrek sorunları
- Karaciğer sorunları
- Doğurganlık sorunları
- Konsantrasyon ve hafıza güçlükleri, az sıklıkta nöbet gibi bazı beyin ve sinirlerle ilgili sorunlar
- Zayıf bağışıklık sistemi
- Duygu durumu bozuklukları
- Alkol ve madde kullanımı
- Kişilik bozuklukları
- Kendine zarar verme ve intihar düşünceleri
- Ölüm
Anoreksiya tedavi yöntemleri
Anoreksiya tedavisi bireyden bireye değişiklik gösterir ve genellikle çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Medikal tedavi, beslenme danışmanlığı ve ilaç tedavisini içerebilir. Psikoterapi, özellikle bilişsel davranışçı terapi ve aile terapisi de önemli rol oynar.
Uzun dönem iyileşme, bireyin kendine ve yeme alışkanlıklarına dair sağlıklı bir bakış açısı geliştirmesini içerir ve destek grupları bu süreçte büyük bir destek sağlayabilir. Ayrıca dengeli beslenmenin, normal yeme düzenini geri kazanmak için beslenme danışmanlığı almak da gerekebilir.
Anoreksiya ileri bir düzeyde ise ve kalp bozukluğu, intihar düşüncesi gibi komplikasyonlar da ortaya çıkmışsa hastaneye yatış gerekebilir.
Anoreksiya, yalnızca bireyin değil, aynı zamanda onun ailesi ve arkadaşları için de zorlu bir mücadele olabilir. Ancak erken müdahale ve etkili tedavi yöntemleriyle, anoreksiya üstesinden gelinebilen bir durumdur. Eğer siz veya tanıdığınız biri bu durumdan etkileniyorsa geç kalmadan uzman desteği almanızda fayda var.
