Make Sunsets isimli küçük bir etraf teşebbüsü, büyüyen bir iklim kriziyle uğraş etmek için provokatif ve kanıtlanmamış bir sistem olarak gezegeni soğutmak gayesiyle stratosfere kükürt dioksit parçacıkları enjekte etmeye başladı. Make Sunsets CEO’su ve kurucusu Luke Iseman geçen yılın sonlarında Meksika’nın Baja California eyaletinde yaklaşık 2 metrelik balonlar halinde kükürt dioksiti atmosfere salmaya başladı. Bu teşebbüsteki gaye, atmosferin üst kısmında kükürt dioksit ölçüsünü artırmak ve Dünya’yı ısıtan Güneş ışınlarını geri yansıtmak. MIT Technology Review’a nazaran bu teşebbüs küçük ölçeğine ve karmaşık olmayan metodolojisine karşın, muhtemelen birinci sefer deneniyor.
Güneş jeomühendisliği nedir?
Ekseriyetle “Güneş jeomühendisliği” diye anılan ve Güneş ışığını uzaya geri yansıtarak yahut bulutları değiştirerek dünyayı soğutmaya yönelik bir yaklaşım olan bu formül temelinde çokça tartışılıyor. Kelam konusu fikir ise birinci sefer 1989’da Harvard Üniversitesi’nden Prof. David Keith tarafından ortaya atılmıştı. Ortadan geçen onca yıla karşın bu fikrin işe yarayıp yaramayacağını veya istenmeyen sonuçlara yol açıp açmayacağını bile bilmiyoruz. Üstelik hangi gaz ve partiküllerin kullanılması gerektiği konusunda da net bir fikir yok. Uzun vakittir iklim uzmanları ortasında araştırma için bile çok tehlikeli olduğu düşünülen bir tabu olan jeomühendislik, giderek ana akım haline geliyor. Kongre, 2019’da Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi’ne emsal bir araştırma için 4 milyon dolar verdi. Dünya, Paris Muahedesi’nin amaçlarının gerisinde kalmaya devam ederken ve iklim değişikliğinin maliyeti artarken, jeomühendislik ciddiye alınmaya paha bir fikir mi, yoksa fosil yakıtlardan uzaklaşmaya çalışan dünya için bir dikkat dağıtma mı?
Dünya’nın soğuması neden değerli?
Bundan 50 yıl evvel 1965’te bir küme bilimsel danışman, global ısınmayla ilgili birinci kere bir raporu sundu. O vakitten beri jeomühendislik teklifleri gelişti ve iki geniş kategoriye ayrıldı:
Karbondioksit tedbire: Son yıllarda birkaç şirket Direkt Hava Yakalama ismi verilen bir süreçle atmosferden karbondioksit çeken aygıtlar kullanıma sürdü. Karbon gidermeye yönelik başka stratejiler ortasında ağaç dikmek, fitoplankton çiçeklenmesini teşvik etmek için okyanusları demirle gübreleyerek karbondioksit emilimini artırmak ve deniz ekosistemlerini tehdit eden asitleşmeye karşı koymak için okyanusların pH’ını yükseltmek yer alıyor. Velhasıl ağaç ölçüsünü artırmak, denizlerdeki tahribatı engellemek ve karbon salınımını düşürmek ana odak.
Güneş radyasyonu idaresi: 1991’de Filipinler’deki bir yanardağ atmosfere 20 milyon ton kükürt dioksit gazı saldı ve global sıcaklıkların süreksiz olarak 0,5 derece kadar düşmesine neden oldu. Bu doğal gelişen deney sonucunda tartışmalı Güneş jeomühendisliğinin temelleri atıldı. Bu alandaki başka teklifler ortasında güneş ışınlarını yansıtacak dev aynalar yahut yansıtıcı baloncuklar üzere tahliller de var. Doğrudan Hava Yakalama yoluyla karbon giderme sistemi tipik olarak inançlı ve şık bir jeomühendislik biçimi olarak kabul ediliyor. Fakat teknoloji şimdi çok genç ve son derece pahalı. Öte yandan, kükürt aerosol enjeksiyonu, yılda 2 milyar dolar gibidüşük bir maliyetle, gezegen ölçeğinde çabucak devreye alınması nispeten kolay ve ucuz bir usul.
Esasında karbondioksit salınımını azaltmaya ve önlemeye çalışmamız yalnızca bir vakit kazanma numarası üzere görünüyor. Çünkü, karbondioksit atmosferde binlerce yıl kaldığı için, karbon emisyonlarını ortadan kaldırmanın sırf dünyanın daha fazla ısınmasını engelleyeceği düşünülüyor. Dünya 2050 yılına kadar karbonsuzlaşmayı başarsa bile, aşırı hava olayları ve deniz düzeyinin yükselmesi, gelecek yüzyıllar boyunca şimdikinden daha büyük bir tehdit oluşturacaktır. Lakin dünyanın geleceği için bu adımları atmak zorundayız.
Jeomühendisliği riskli görenler uyarıyor
Atmosfer üzerinde deney yapma ihtimalini düşünmek bile ürkütücü geliyorsa, yalnız değilsiniz. Geçen Ocak ayından bu yana 360’tan fazla iklim ve yönetişim uzmanı, üç temel nedenden ötürü “kabul edilemez bir risk” oluşturduğunu sav ederek ulusal hükümetleri ve Birleşmiş Milletleri güneş gücü mühendisliği teknolojisinin gelişimini kısıtlamaya çağıran bir açık mektup imzaladı. Yan tesirler: Stratosfere kükürt püskürtmek dünyanın sıcaklığını düşürebilir, ancak birebir vakitte gökyüzünü beyaza çevirebilir, hava nizamını değiştirebilir, sıtmanın yayılmasını artırabilir, ozon katmanını tüketebilir ve bitkilerin büyümesi için gereksinim duyduğu ışığı engelleyebilir. Kimi bölgeler ziyan görürken öbürleri yarar sağlayabilir ve bu da çatışma potansiyeli yaratabilir.
Atmosfere gazlar salmanın ne kadar müddetliğine işe yarayacağı ve uzun vade tesirinin ne olacağı bilinmiyor ve bu büyük bir risk. İnsanlık, karbonsuzlaştırmanın bir tamamlayıcısı yerine bir ikamesi olarak aerosol enjeksiyonuna bağımlı hale gelirse geri dönüş imkânsız olabilir.
Jeomühendislik tartışması neden kızışıyor?
2019’da milletlerarası iklim siyaseti müzakerecileri ortasında yapılan bir anket, kendi ülkelerinde önemli iklim değişikliği ziyanları bekleyen iştirakçiler ortasında jeomühendisliğe verilen dayanağın daha yüksek olduğunu buldu. Fakat bilim insanlarının ezici çoğunluğu, Güneş’in ısınma ışınlarını savuşturmak için atmosfere bol ölçüde kükürt dioksit göndermeye başlamadan evvel daha fazla araştırma yapılması gerektiği konusunda hemfikir.
Güneş jeomühendisliği üzere iklim müdahaleleri fikrinin destekçileri, dünyanın bir iklim felaketine yanlışsız hızlandığını ve boş boş oturmayı göze alamayacağımızı savunuyorlar. Ve garip bir biçimde Make Sunsets üzere teşebbüsler teknik olarak da rastgele bir kuralı çiğnemiyor. Zira özel bir şirketin jeomühendislik ile uğraşmasını önleyecek hiçbir yasa yahut muahede yok.
