Yemeğin yanlış borudan gittiğini söyleyen birisini duyduysanız bu durum, yiyeceğin mide yerine akciğerlere gittiği anlamına gelir. Aspirasyon olarak da bilinen yiyeceklerin akciğerlere çekilmesi durumu, çocuklar başta olmak üzere bazı rahatsızlıkları bulunan yetişkin insanlarda da meydana gelebilir.
Peki akciğere yiyecek kaçınca ne oluyor? Yiyecekler orada kendi kendine yok oluyor mu yoksa alınması mı gerekiyor? Göğüs hastalıkları uzmanına da danışarak hazırladığımız içerikte yiyeceklerin akciğerde kalıp kalmadığını, kalırsa hangi durumların ortaya çıkabileceğini ele aldık.
Yemek yerken gülen ve yiyeceği solunum yoluna kaçan yetişkinler bu durumu öksürerek atlatabilse de özellikle çocuklar ve birtakım rahatsızlıkları olan kişiler için bu durum o kadar basit değil.
Yiyeceklerin nasıl akciğere çekildiğini ve buna nelerin sebep olduğunu öğrenirken aynı zamanda belirtileri ile tedavisini de inceleyebilirsiniz. Unutmayın, başımıza ne zaman ne geleceği belli değil. Özellikle her gün düzenli aralıklarla beslendiğimizi düşünürsek aspirasyon ihtimali oldukça olası.
Yiyeceklerin ağızdan sonraki yolculuğu nasıldır?
Yiyecekler yutulduktan sonra önce ağızdan boğaza, oradan da yemek borusu yoluyla mideye iner. Yiyeceklerin bu yolculuğu, geçtiği yerlerdeki kasların hareketi ile gerçekleşir. Ancak bazı durumlarda yiyeceklerin yönü değişir ve yemek borusundan mideye geçmek yerine ses telleri aracılığıyla solunum yoluna doğru gider. Bu duruma ise tıpta “aspirasyon” denir.
Yiyecekleri yuttuktan sonra solunum yoluna kaçan maddeler, akciğere inerek ciddi komplikasyonlara neden olabilir.
Sağlıklıysanız, bağışıklık sisteminiz güçlü ise ve bazı yutma bozukluklarınız yoksa bu olaydan dolayı herhangi bir komplikasyon yaşamaz, öksürerek yiyeceği çıkarabilir veya midenize gönderebilirsiniz. Ancak aspirasyon, kimi zaman hayatı tehdit edici ve acil bir durum hâline gelebilir.
Aspirasyon genellikle kimlerin başına gelir?
Yiyeceklerin akciğere kaçması, çocuklarda daha sık görülen bir durumdur. Amerika Birleşik Devleti verilerine göre aspirasyon vakalarının %80’i 15 yaş altındaki çocuklarda görülür. 15 yaş altında en sık görülen yaş aralığı ise 0-3’tür. 1 yaş altı bebek ölümlerinin sebebi arasında da ilk sırayı aspirasyon alır. Türkiye’de ise aspirasyon, bebeklerde ikinci ölüm sebebidir.
1 ve 2 yaş arası çocuklarda bu vakaların pik yapmasının başlıca sebepleri; kendi başlarına hareket edebilme yetisinin az olması, çevresini ve cisimleri tanımak için ellerine aldıkları her şeyi ağızlarına götürmesi, hareket ve duyu sistemlerine tam hâkim olamamaları, en arkadaki dişlerinin olmaması veya tam çiğneyememeleridir.
Batı ülkelerindeki çocuklarda aspirasyona yol açan yiyeceklerin başında fıstık gelir. Güneydoğu Asya ve Çin’de kemik parçaları; Yunanistan, Mısır ve Türkiye’de ay çekirdeği ile kabak çekirdeği akciğere kaçan yiyeceklerin ilk sırasındadır.
Erişkinlerde görülme sıklığı ise 100 binde 0,66 civarındadır. Yabancı cisim aspirasyonunun sebepleri arasında alkol ve uyuşturucu kullanımı, psikiyatrik bozukluklar, sinir sistemini baskılayan ilaçlar, kas ve sinir hastalıkları ile nörolojik defisit sayılabilir.
Trakeostomi veya ses protezi kullananların da akciğere yemek kaçırma olasılığı yüksektir. Erişkenlerdeki bu duruma ilginç bir bilgi de ekleyelim. Yiyeceklerin yanı sıra aspirasyon durumunun yaşanmasına neden olan şeylerin başında başörtüsü iğnesi yer alır.
Yutmakta zorlanıyorsanız veya boğazınızda bir rahatsızlık hissi varsa aspirasyon durumu ile karşı karşıya kalmış olabilirsiniz.
Aspirasyonun bazı belirtileri vardır. Yemek yerken boğulma zaten kendini belli eden başlıca belirtilerden biridir. Güçlü öksürük, yutma güçlüğü, yemek yeme esnasında stres, kilo kaybı ve akciğer iltihaplanması aspirasyonun habercisidir. Fazla miktarda tükürük birikmesi, mide ekşimesi, göğüste rahatsızlık hissi, çiğnemede güçlük de bu durumun belirtisidir.
Aspirasyonun ciddi belirtilerinden biri de zatürredir.
Akciğerlerin yabancı maddeye tepki vermesi nedeniyle iltihap oluşabileceği gibi enfeksiyon sebebiyle zatürre de gelişebilir. Özellikle astım ve amfizemi hastası olanların zatürreye yakalanma riski daha fazladır. Bağışıklık sistemi zayıf, yaşlı ve sigara içen kişiler de aspirasyona bağlı zatürreye daha duyarlıdır.
Critical Care Medicine dergisinin 2011 yılında yayımladığı bir makalede, aspirasyonun yoğun bakım ünitesinde meydana gelen zatürrenin başlıca nedenlerinden biri olduğu belirtilir.
Yiyecek, akciğere kaçtıysa ne yapılmalı?
Durumun hemen fark edilmesi veya belirtilerin çoğalması sonucunda hekime başvurmak oldukça önemlidir. Yiyeceğin akciğerde kalması enfeksiyon gibi bir dizi sorunlara yol açabileceğinden çıkarılması için gerekli yöntemlerin izlenmesi gerekir. Teşhis konulması için ise hastanın muayene edilmesinin ardından röntgen veya BT çekilebilir. Ancak akciğer grafisi normal olsa bile semptomlardan dolayı şüphe devam ediyorsa bronkoskopi yapılır.
Yabancı cisim çıkarmak için önerilen tutma teknikleri
Kameralı ince bir tüpün boğazdan sokulması yöntemi olan bronkoskopi, kaçan yiyeceğin çıkarılmasında da kullanılır. Bronkoskopi ile ilk yabancı cisim çıkarılması da 1897 yılında yapılmıştır. Günümüzde hâlen etkisini sürdürür.
Balgam testleri, baryum yutma testi ve endoskopi ile yutma testinin yapılması da aspirasyonun tanı ve tedavisinde kullanılan yöntemler arasında.
Aspirasyon kaynaklı zatürre oluşmuşsa da iltihap tedavisi için ilaç kullanılabilir, bazı durumlarda hastaneye yatış gerçekleşir.
Ciddi komplikasyonlara yol açabileceği için yemek yeme esnasında dikkatli olmakta fayda var. Küçük lokmalar yemek, çiğnerken gülmek veya konuşmaktan uzak durmak gerekir. Özellikle 4 yaş altı çocuklara kuru yemiş gibi sert yiyecekler verilmemeli, bu yiyecekler sadece ezilip başka bir yiyeceğin içine eklenerek verilmelidir. Yiyecekle, koşup oynamaması ve dik pozisyonda yemek yedirilmesi de çocuklarda dikkat edilmesi gereken konular.
