Elon Musk’ın SpaceX şirketinin Starlink internet uydularını bilmeyenimiz yoktur. Gerçekte Dünya’da önemli bir tartışma konusu olan bu uydular bize neler getirecek, neler götürecek?
Son yıllarda ismini sıkça duyuran özel bir firma: SpaceX. Türkiye’nin uydularını da fırlatmaya başladı. Başarılı fırlatmalar yapıyor. Roketin birinci fazı Dünya’ya tekrar dönüp ayakları üzerine konabiliyor. Roketin bu kademesi 9 adet roket motoru taşıyor ve en pahalı kısmı. Biraz bakım yapıldıktan sonra 10 defa kadar tekrar kullanılıyor. Elon Musk bu teknoloji ile diğer fırlatma şirketlerinin işini elinden almaya başladı. SpaceX roket işiyle de kalmadı, uydu işlerine de girdi.
Firma 2015 yılında Starlink projesini açıklamıştı. 40.000 uyduyu dünya yörüngesine atıp internet hizmeti vereceğini duyurdu. FCC izinlerini aldıktan sonra 250-300 kg arasında kütleye sahip uydular fırlatmaya başladı. 2022 Nisan itibariyle yörüngede 1500’e yakın uydusu oldu. Dünyanın özellikle kırsal bölgelerine internet hizmeti vermeyi planlıyor.
OECD verilerine göre dünyanın kırsal kesimlerinde internet erişim oranı %37 civarındadır. Dünyanın her yerinde internet mevcut değildir. Fikir güzeldir ancak, proje sonuçları itibariyle birçok tehlikeyi barındırmaktadır.
Bu proje fırlatılan uydu sayısına bakıldığında birçok eleştiri almıştır. Zaten uzay çöpleri git gide artarken bu uydular uzayı daha da kirletecektir. Her ne kadar yürürlükte olan mevzuata uygun hareket etseler de bu kadar çok uydunun fırlatılması birçok sorunu beraberinde getirecektir. Örneğin bu kadar uydu kısa zamanda Kessler sendromuna sebeb olabilir.
Bu senaryoya göre dünya yörüngesindeki uydular ve uydu parçalarının oluşturduğu enkaz öyle bir noktaya gelecek ki uzayı tamamen kullanılamaz hale getirecektir. Her bir parçanın 6-7 km/saniye hızla hareket ettiğini düşünün. Bu hızlarda hareket eden parçaları tespit etmek ve önlem almak bazen imkansızdır. Eğer parça 10 cm ve daha küçük ise radar sistemleri ile tespit zordur. Büyükse kaçış hesabı yapılabilir. Gravity filmini hatırlayın. Film abartı olsa da kavramı anlatması açısından önemlidir.
Uzayda başka sorunlar da mevcuttur. Space X’in 3 Şubat 2022 tarihinde fırlattığı 49 uydunun 40’ı güneşten gelen jeomagnetik fırtınalar sebebiyle yanarak devre dışı kalmıştır. Bu fırtına atmosferik sürüklenmeyi artırdığı için uydular çok kısa süre içinde atmosfere girip yanmışlardır. Dünya kendi magnetik alanı sebebiyle bu rüzgardan korunmaktadır.
Ayrıca astronomi dünyası uzayı dünyadan izlerken Starlink uydularının oluşturduğu ışık kirliliği sebebiyle bu gözlemlerin etkileneceği düşünülmektedir. Bazen gökyüzüne baktığımızda çıplak gözle bile Starlink uydu katarını görebiliyoruz.
Benzer internet hizmeti vermek isteyen OneWeb, Telesat ve Amazon gibi firmalara izin konusunda aynı kolaylık sağlanmamıştır. Acaba Starlink uyduları aynı zamanda istihbarat uyduları olarak da kulllanılıyor mudur?
Bu tür projeler Amerika içinde birkaç firmanın gündemine girmesi yanında diğer ülkelerin de benzer projeleri başlatmasına sebep olmuştur. Mesela Rusya 2018 yılında Sfera (küre demek) yeni nesil uyduları devreye alacağını bildirmiştir. Bu proje kapsamında 600’ün üzerinde uydu iletişim, navigasyon ve uzaktan algılama hizmetleri sağlamak için fırlatılacaktır. Çin‘de GalaxySpace firması geçen yıl 1000 adet uydu ile benzer bir projeyi hayata geçireceğini duyurmuştur.
Geldiğimiz noktada ne BM nezdinde imzalanan uzay anlaşmalarında ne de ülkelerin iç hukukunda fırlatılan uydu sayısında bir sınırlama vardır. Dolayısıyla bu yarış gelecek nesiller açısından daha tehlikeli bir noktaya gitmektedir.
Ayrıca hizmet verdiği ülkelerde kontrol nasıl sağlanacaktır? Hindistan, Starlink uydularının kendi ülkelerinde verdiği hizmetten dolayı lisans almaları gerektiğini bildirmiştir. Almazsa nasıl bir engelleme olacaktır?
İnternet günümüzün en etkin medya araçlarından biridir. Rusya Ukrayna savaşında Starlink uydularının Rusya’ya kapatılıp Ukrayna’ya açılması nasıl açıklanabilir? Ayrıca ülkeler internet trafiği ile ilgili bazı filtrelemeler getirmektedir. Bu hizmetlerde regülasyon nasıl yapılacaktır?
Sözün kısası Starlink projesi Space X firmasının gelir elde etmek için yola çıktığı bir projenin ötesinde bir projedir.
Hazırlayan: Prof. Dr. Lokman Kuzu
