21 Aralık Gündönümü ve Gündönümleri

Malumunuz, 21 Aralık ülkemizin de yer aldığı kuzey yarımkürede en uzun gece, yani “gündönümü”dür. Peki, gerçekten de en uzun gece 21 Aralık mı?

Öncelikle gündönümünün, astronomide en uzun gece anlamına gelmediğini söyleyelim. Kış gündönümü, en erken gün batımını belirtir. Bütün hesaplamalar, bu saate göre yapılır. Ekinoksun (gün-gece eşitliği) aksine, gündönümlerini kesin olarak hesaplamak oldukça zordur. Güneş’teki değişimler, atmosferde güneş ışınlarının kırılması ve dışmerkezli yörüngenin sabit olmaması geleneksel aletler ile hesaplamayı çok zor hale getirmektedir.

Hepimizin, gündönümü hakkında biraz bilgisi var ama, önce “dönence“ler hakkında biraz bilgi verelim. Kısaca, yeryüzü üzerinde, Güneş ışınlarının, her birine yılda bir kez dik açı ile geldiği, tropikal kuşağın kuzey ve güney sınırlarını oluşturan ve ekvatorun 23° 27´ kuzey ve güneyinden geçtiği varsayılan iki enlemden her biridir. Kuzeydekine Yengeç Dönencesi, güney yarımküredekine ise Oğlak Dönencesi adı verilir.

Kış gündönümü yani, 21 Aralık günü, Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik gelir. Bu gün, güney yarımkürede yazın başlangıcı demektir. Aynı zamanda Kuzey Kutup Dairesi’nde 24 saat gece yaşanır. Biz sizlere bu sefer, gündönümünün herkes tarafından pek de bilinmeyen bir yönünden bahsedeceğiz:

Yıl (Sene) Kavramı

Yıl deyince hepimiz 365 gün deriz. Modern takvimimize göre öyle olduğunu varsayıyoruz. Her 4 senede bir ise 366 gün. Aslında buna tamamen yanlış diyemeyiz ama olay, Dünya’nın Güneş etrafında bir tur atması ise, işler biraz daha karışık hal alıyor.

Bunun için önce, takvim yılı, Güneş Yılı ve Yıldız Yılı arasındaki farkı bilmemiz lazım.

Güneş Yılı; Kuzey yarımkürede iki ekinoks arasında kalan zamanı belirtir. 1 Güneş Yılı: 365 gün, 5 saat, 48 dakika, 46 saniyedir.

Yıldız Yılı; Dünyanın Güneş etrafında tam bir tur atarak tekrar aynı konuma gelmesini belirtir. 1 Yıldız Yılı: 365 gün, 6 saat, 9 dakika, 10 saniyedir.

Ay Yılı dediğimiz bir olgu da var; Ay’ın 12 evresinin tamamlanmasına göre hesaplanır ve 1 Ay Yılı: 354 gün, 8 saattir.

Bunların dışında bir de Anomali Yılı var. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu konumdan (perihelion), tekrar aynı yere gelene kadar geçen zamanı belirtir. 1 Anomali Yılı 365 gün, 6 saat, 13 dakika ve 53 saniyedir.

Görüldüğü gibi yıl hesaplamada birçok yöntem kullanmaktayız ama her nasılsa (kuzey yarımküre için konuşuyoruz) en uzun gece 21 Aralık tarihine denk gelmektedir. 1 yıl 365 gün 5 saat ise, seneye en uzun gece 5 saat kayacaktır. Hatta artık yılı kullanmadan bir sene önce yaklaşık fark 15 saati geçer.

Yani, tam olarak söylemek gerekirse; bize verilen bilgi -yanlış olmasa da- eksiktir. Çünkü çoğumuza bu durum, yalın haliyle anlatıldı hatta birçok kişiye Yıldız Yılı, Ay Yılı hatta Anomali Yılı bilgileri de verilmemiştir.

Peki, nedir bu olayın aslı diye sorarsanız, Güneş saati ile kullandığımız saatler arasındaki hafif uyumsuzluk nedeni ile en erken gün batımı, gündönümünde gerçekleşmez. Yılın en kısa günü çoğunlukla 21 Aralık olur, ancak modern takvimimize her 4 yılda 1 gün eklediğimiz için, çıkan sonuç 1 Güneş Yılı’na (365,2422 gün) tekabül etmez ve günbatımı kayar.

Yani gündönümü her yıl 21 Aralık tarihine denk gelmez. 20-21-22 ve 23 Aralık tarihleri arasında değişir. 20 ve 23 Aralık çok nadirdir. Bir önceki 23 Aralık gündönümü 1903’de gerçekleşmiştir. Bir sonraki ise 2303 tarihinde gerçekleşecek. 2019 yılında ise gündönümü kuzey yarımküre için 22 Aralık Pazar günü gerçekleşmişti. 2022 yılında ise 21 Aralık Çarşamba gecesi gerçekleşiyor.

Hazırlayan: Koralp Erin

Kaynaklar: